استاندارد حسابداری شماره ۱۷
دارایی های نامشهود
پیوست شماره ۱
کاربرد استاندارد حسابداری در مورد برخی اقلام غیرپولی نامشهود
۱ . در این پیوست، نحوه کاربرد استاندارد حسابداری در مورد برخی اقلام غیرپولی نامشهود با توجه به ویژگی های قانونی و سایر جنبه‌های مرتبط با آنها مطرح می شود. این موارد تنها جنبه تشریحی دارد و بنابراین بخشی از استاندارد حسابداری نیست.
حق اختراع
۲ . حق اختراع، حقی است که به دارنده آن امکان استفاده، تولید، فروش و کنترل محصول، فرایند یا فعالیت ابداعی خود را می دهد و نقض آن توسط دیگران مجاز نیست. حق اختراع در صورتی دارای منافع اقتصادی آتی است که اولاً به‌نام واحد تجاری ثبت شود و ثانیاً از طریق کاهش هزینه‌های عملیاتی یا امکان تولید و فروش کالاها و خدمات با قیمتی بیشتر، سودآوری واحد تجاری را نسبت به سایر واحدهای رقیب بهبود بخشد. ممکن است پیشرفت فناوری و اختراعات جدید رقبا، باعث نابابی محصولاتی شود که واحد تجاری با استفاده از اختراع خود آنها را تولید کرده و به فروش می رساند که در این صورت حق اختراع منافع اقتصادی خود را از دست می دهد، اگرچه ممکن است اعتبار قانونی آن منقضی نشده باشد. طبق ماده ۳۳ قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب تیرماه ۱۳۱۰ ” مدت اعتبار ورقه اختراع به تقاضای مخترع پنج یا ده یا پانزده و یا منتهی بیست سال است“. در مدت مزبور حق انحصاری ساخت یا فروش یا اعمال و یا استفاده از اختراع، در صورت تصریح در ورقه اختراع، منحصراً در اختیار مخترع یا قائم مقام قانونی اوست.
۳ . در صورت تحصیل امتیاز استفاده از اختراع دیگران براساس قرارداد، بهای تمام شده آن در سرفصل دارایی های نامشهود منعکس می شود. مبالغی که به عنوان حق امتیاز در هر دوره پرداخت می شود براساس نوع استفاده از حق اختراع، به حساب هزینه‌های عملیاتی یا سربار کارخانه منظور می شود. در صورت اختراع توسط واحد تجاری، کلیه مخارج مربوط، چنانچه واجد معیارهای شناخت به عنوان دارایی باشد به دارایی نامشهود و در غیر این‌صورت به هزینه‌های دوره، منظور می شود.
حق تألیف
۴ . طبق ماده ۱۲ قانون حمایت از مؤلفان، ” حق تألیف عبارت است از حق انحصاری نشر، پخش، عرضه و اجرای اثر هنری یا نوشته‌ای که به مدت عمر پدید آورنده و سی سال بعد از فوت او به شخص پدید آورنده و وارث او اعطا می شود“. اگرچه عمر قانونی حق تألیف مدت زمانی طولانی را دربر می گیرد ولی عمر مفید حق تألیف به ارزش اقتصادی آن بستگی دارد. حق تألیف تا زمانی دارای منافع اقتصادی است که بازار برای انتشار اثر مربوط وجود دارد. اگر حق تألیف خریداری شود به بهای تمام شده ثبت می شود و در صورتی که در واحد تجاری ایجاد شود باید مخارج قابل شناسایی را که در رابطه با آن تحمل شده است، در صورت اطمینان از توان ایجاد منافع اقتصادی آتی، به حساب دارایی منظور کرد.
سرقفلی محل کسب (حق کسب یا پیشه یا تجارت)
۵ . سرقفلی محل کسب، حقی است که واحد تجاری به جهت تقدم در اجاره، موقعیت یا جذب مشتری نسبت به محلی پیدا می کند. این حق در میان عموم به‌عنوان سرقفلی شناخته شده است لیکن در حسابداری برای تمایز این حق و سرقفلی مربوط به تحصیل سایر واحدها یا گروه دارایی ها، استفاده از واژه ” سرقفلی محل کسب“ مناسب تر است.
۶ . سرقفلی محل کسب تنها زمانی به‌عنوان دارایی قابل شناسایی است که از اشخاص دیگر در مقابل پرداخت وجه نقد یا معادل نقد یا سایر مابه‌ازاهای غیر نقد خریداری شده باشد. اگرچه حق مزبور متصل به یک دارایی مشهود است، اما خرید و فروش آن بدون واگذاری مالکیت امکان‌پذیر است و بنابراین انعکاس آن تحت سر فصل دارایی های نامشهود مناسب است. سرقفلی محل کسب عمر مفید نامعین دارد و عموماً قابل بازیافت است زیرا اگر مستاجر این حق را به طور قانونی تحصیل کرده باشد، حتی در صورت اجبار مالک، تخلیه در مقابل دریافت سرقفلی صورت می گیرد.
علامت تجاری و نام تجاری
۷ . طبق ماده ۱ قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب تیرماه ۱۳۱۰ ” علامت تجاری عبارت است از هر قسم علامتی اعم از نقش، تصویر، رقم، حرف، عبارت، مهر، لفاف و غیر آن که برای امتیاز تشخیص محصول صنعتی یا تجاری یا فلاحتی اختیار می شود“. علامت تجاری در صورتی که براساس مقررات قانون ثبت شده باشد، قابل نقل و انتقال است. مدت اعتبار علامت تجاری طبق ماده ۱۴ قانون مذکور ۱۰ سال و بعد از آن نیز قابل تمدید است و در واقع عمر قانونی محدودی ندارد.
۸ . ارزش علامت تجاری و نام تجاری به نسبتی که واحدتجاری موفق به بهبود درآمد خود می شود، افزایش می یابد. اگرچه این افزایش تاحدودی ناشی از تبلیغات است ولی رابطه روشنی بین مخارج تبلیغات و افزایش ارزش علائم و نام های تجاری وجود ندارد، لذا معمولاً بهای تمام شده‌ای برای این نوع دارایی در نظر گرفته نمی شود مگر هنگامی که نام یا علامت تجاری خریداری شود. اما مبالغی که مستقیماً صرف ایجاد، استیفای حق قانونی یا ثبت علامت تجاری می شود به دارایی منظور می شود.
حق امتیاز و فرانشیز
۹ . حق امتیاز و فرانشیز مجوز استفاده از حقوق دیگران است که صاحب حق براساس توافقنامه در قبال دریافت مبلغ مشخصی، امتیاز ساخت و حق فروش تولیدات یا انجام خدمات مشخص، استفاده از نام یا علامت تجاری را به خریدار اعطا می کند. در توافقنامه معمولاً محدودیت ها و تعهدات طرفین مشخص می شود. این محدودیت ها از جمله ممکن است در مورد کیفیت محصولات، نرخ ها و قیمت تولیدات یا الزام بر خرید کالا از محلی مشخص باشد.
۱۰ . برای تحصیل حق‌امتیاز و فرانشیز، مبالغی به طور یک جا در زمان انعقاد قرارداد، در طول قرارداد و یا ترکیبی از این دو شیوه، پرداخت می شود. مبالغی که در ابتدا یک جا پرداخت می شود در صورت احراز شرایط شناخت مندرج در استاندارد، به‌عنوان دارایی نامشهود در حساب ها منعکس می شود.
هزینه‌های تأسیس
۱۱ . برای تأسیس یک واحد تجاری فعالیت های خاصی انجام می شود. این فعالیت ها مستلزم صرف مخارجی است که در ابتدا توسط مؤسسین پرداخت می شود. این مخارج شامل مخارج حقوقی برای تهیه اساسنامه و شرکت نامه، حق مشاوره، حق‌الزحمه حسابداری، مالیات، مخارج ثبت و سایر مخارج مربوط به تأسیس است. پرداخت این مخارج با هدف کسب منافع آتی در طول عمر واحد تجاری صورت می گیرد، لیکن به خودی خود منافع اقتصادی آتی ندارد. در واقع این مخارج منجر به جریان ورودی وجوه نقد یا کاهش جریان خروجی وجوه نقد نمی شود و بنابراین در تعریف دارایی ها قرار نمی گیرد. اگرچه در عمل شرکت ها این مخارج را مطابق با قوانین مالیاتی یا دوره‌های اختیاری به حساب هزینه منظور می کنند، لیکن براساس الزامات استاندارد، در زمان تحمل به عنوان هزینه دوره منظور می شود.
حق استفاده از خدمات عمومی
۱۲ . برای استفاده از خدمات عمومی از قبیل برق، آب، تلفن و گاز وجوهی تحت عناوین حق اشتراک، حق انشعاب و غیره در زمان تحصیل به سازمان های دولتی پرداخت می شود.
این وجوه غالباً در قبال حق استفاده دائمی از این خدمات پرداخت می شود و برخی از آنها مانند امتیاز تلفن، به طور جداگانه قابل نقل و انتقال است. مدت زمان استفاده از این حقوق محدود نیست بنابراین این نوع دارایی ها برای مدت نامشخصی به دارنده آن انتفاع می رساند. وجوهی که در ارتباط با کسب این حقوق پرداخت می شود، ممکن است طبق شرایط عمومی مربوط، ماهیت سپرده داشته باشد. همچنین ممکن است قسمتی از وجوه پرداختی بابت تاسیساتی باشد که توسط سازمان دولتی ذیربط برای واحد تجاری مستقر می شود. در کلیه موارد بالا، دارایی های تحصیل‌شده به عنوان دارایی های نامشهود طبقه‌بندی می شود.
سرقفلی
۱۳ . اصطلاح فوق مفهوم متفاوتی با سرقفلی محل کسب دارد، اگرچه هر دو به علت وجود یا ایجاد مزیت های خاص تجاری حادث می شود. به تعبیر دیگر در شرایطی که سرقفلی محل کسب به عواملی همچون موقعیت محلی و جذب مشتری وابسته است، سرقفلی یک واحد تجاری در نتیجه هم افزایی کلیه دارایی های ثابت مشهود و دارایی های نامشهود قابل تشخیص و غیرقابل تشخیص ایجاد می شود به نحوی که موجب ایجاد منافع اقتصادی آتی بیشتری برای آن واحد تجاری در مقایسه با سایر واحدهای تجاری مشابه می گردد. از آنجا که سرقفلی به طور جداگانه قابل تشخیص نیست، اساساً در تعریف دارایی نامشهود قرار نمی گیرد و در استاندارد مربوط به ترکیب های تجاری مطرح شده است. واژه حسن شهرت نیز بعضاً بجای واژه سرقفلی به‌کار می رود.
امتیاز کاربری و تراکم مازاد
۱۴ . مخارج مربوط به تحصیل امتیاز تغییر کاربری و تراکم مازاد املاک دارای منافع اقتصادی آتی است که دوره استفاده آن به عمر مفید ساختمان محدود نمی شود و عمر مفید آن نامعین است. اگرچه این‌گونه حق امتیازها می تواند نوعی دارایی نامشهود محسوب شود اما باتوجه به بند ۸ استاندارد حسابداری شماره ۱۷ با عنوان دارایی های نامشهود، مرتبط با یک عنصر عینی، یعنی زمین یا ساختمان مربوط است. لذا این مخارج به دلیل نامعین بودن دوره استفاده از آن به بهای تمام شده زمین مربوط منظور می گردد. با این حال در مواردی که تفکیک بهای تمام شده زمین و ساختمان اطلاعات مفیدی ارائه نمی کند، این مخارج به بهای تمام شده ساختمان منظور می شود لیکن در مبلغ استهلاک‌پذیر ساختمان لحاظ نمی گردد.
پیوست شماره ۲
مبانی نتیجه گیری
این پیوست بخشی از استاندارد حسابداری شماره ۱۷ نیست.
ترکیب استاندارد حسابداری شماره ۷ با استاندارد دارایی های نامشهود
۱ . دلایل ترکیب استاندارد حسابداری شماره ۷ با استاندارد دارایی های نامشهود به شرح زیر است:
الف. دارایی قابل‌تشخیص ناشی از فعالیت های تحقیق و توسعه یک دارایی نامشهود است زیرا نتیجه اصلی این‌گونه فعالیت ها، دستیابی به دانش است. بنابراین با مخارج فعالیت های تحقیق و توسعه همانند مخارج فعالیت هایی که با هدف ایجاد دیگر دارایی های نامشهود در داخل واحد تجاری صرف می شود، برخورد می گردد.
ب . در برخی موارد تشخیص بین اینکه آیا باید استاندارد حسابداری شماره ۷ به کار گرفته می شد یا استاندارد حسابداری دارایی های نامشهود، مشکل بود.
تعریف دارایی نامشهود
۲ . در استاندارد قبلی، دارایی نامشهود به عنوان یک دارایی غیرپولی و فاقد ماهیت عینی تعریف شده بود که:
الف. به منظور استفاده در تولید یا عرضه کالاها یا خدمات، اجاره به دیگران یا برای مقاصد اداری توسط واحد تجاری نگهداری می شود،
ب . به قصد استفاده طی بیش از یک دوره مالی توسط واحد تجاری تحصیل‌شده باشد،
ج . قابل‌تشخیص باشد.
در استاندارد جدید شرط‌های ” الف“ و ” ب“ حذف شده است زیرا قصد استفاده از دارایی و دوره استفاده از آن شرط لازم برای طبقه‌بندی آن به عنوان دارایی نامشهود نیست. بنابراین تمام دارایی هایی که ویژگی های قابلیت‌تشخیص و فقدان ماهیت عینی را داشته باشند در دامنه این استاندارد قرار می گیرند.
عمر مفید دارایی های نامشهود
۳ . عمر مفید دارایی نامشهود تابع جریان های نقدی ورودی مرتبط با آن دارایی است. دوره استهلاک دارایی نامشهود باید منعکس‌کننده عمر مفید و درنتیجه جریان های نقدی ورودی مرتبط با دارایی باشد. در بعضی موارد، دوره زمانی که انتظار می رود دارایی طی آن، جریان نقدی ورودی برای واحد تجاری ایجاد کند، قابل پیش‌بینی نیست. بنابراین در چنین مواردی عمر مفید دارایی نامشهود و به تبع آن دوره استهلاک نامعین است.
۴ . استهلاک، تخصیص سیستماتیک بهای تمام‌شده (یا مبلغ تجدید ارزیابی شده) یک دارایی پس از کسر ارزش باقی مانده برای انعکاس مصرف منافع اقتصادی دارایی در آینده است. چنانچه دوره مصرف منافع اقتصادی دارایی قابل پیش‌بینی نباشد مستهلک‌کردن دارایی طی یک دوره اختیاری، موجب ارائه مطلوب نمی شود. درنتیجه دارایی های نامشهود با عمر مفید نامعین مستهلک نمی شود بلکه به طور مرتب آزمون کاهش ارزش در مورد آن انجام می شود.
۵ . در استاندارد قبلی یک فرض قابل رد وجود داشت مبنی بر اینکه حداکثر عمر مفید دارایی های نامشهود ۲۰ سال است. در صورتی که عمر مفید باید منعکس‌کننده دوره‌ای باشد که طی آن، دارایی موردنظر جریان نقدی ایجاد می کند. بنابراین فرض ۲۰ سال با این دیدگاه سازگار نبود و درنتیجه حذف گردید.
بررسی ارزش باقی مانده
۶ . طبق استاندارد بین‌المللی حسابداری شماره ۳۸، ارزش باقی مانده دارایی های نامشهود به طور ادواری بررسی می شود و در مواردی که ارزش باقی مانده برابر یا بیشتر از مبلغ دفتری دارایی باشد، مستهلک‌شدن دارایی متوقف می گردد. با توجه به مشکلات برآورد ارزش باقی مانده و امکان تأثیرگذاری قضاوت های شخصی و درنتیجه کاهش قابلیت‌اتکای مبالغ مربوط به دارایی های نامشهود، کمیته، تجدید نظر در ارزش باقی مانده را مجاز نمی شمارد.
اطلاعات این نوشته
شما میتوانید در صورت تمایل این پست را در شبکه های اجتماعی خود بازنشر دهید .
